Sytuacja dotychczasowa
Do momentu akcesji, na rynku cukru w Polsce obowiązywały rozwiązania zbliżone
do unijnych. Polska ustawa z 21 czerwca 2001 roku (Dz.U. z 2001r., Nr 76, poz. 810 z późn.zm. – o regulacji rynku cukru określała zasady regulujące rynek cukru i buraków cukrowych). Mocą ustawy powołana została Komisja Porozumiewawcza, złożona z 6-ciu przedstawicieli plantatorów buraków i 6-ciu przedstawicieli producentów cukru. Do zadań Komisji należało opiniowanie propozycji ceny interwencyjnej, podstawowej i minimalnej ceny buraków a także przydział wielkości produkcji.
Podstawowym instrumentem wpływającym na rynek było kwotowanie produkcji z ustaleniem pułapu cen cukru z poszczególnych kwot. Produkcję cukru podzielono na trzy kwoty oznaczone literami A, B i C.
Kwota A – odpowiada średniej rocznej konsumpcji krajowej i może być w danym roku skierowana na rynek wewnętrzny. Rok rozliczeniowy zaczynał się 1 października i kończył 30 września roku następnego. W roku rozliczeniowym 2003/2004 kwota A wyniosła 1520 tys. ton cukru. Rolnicy sprzedający buraki do produkcji cukru w ramach tej kwoty otrzymywali 98% ceny podstawowej.
Kwota B – to cukier który rezerwowo mógł być wprowadzony na rynek wewnętrzny lub wyeksportowany z dopłatą – było to właściwe przeznaczenie tego cukru- wysokość kwoty równa się limitowi WTO. W roku rozliczeniowym 2003/2004 kwota ta wyniosła 102.2 tys. ton. Cena buraków w ramach tej kwoty wynosiła 68% ceny podstawowej.
Kwota C – produkowany ponad obydwie kwoty cukier musi być w całości wyeksportowany bez dopłat w formie nieprzetworzonej; nie jest limitowany, cena sprzedaży wolnorynkowa – na ogół poniżej kosztu produkcji.
Polityka cenowa w Polsce do momentu akcesji polegała na:
– ustaleniu ceny interwencyjnej, po której Agencja Rynku Rolnego wykupuje nadwyżki cukru wyprodukowanego w ramach kwot A i B;
– ceny podstawowej buraków cukrowych w przeliczeniu na standardowe parametry . Na jej podstawie wyliczana była cena skupu buraków.
Ustalona była także minimalna cena sprzedaży cukru białego przez producentów. Każdy producent odprowadzał opłatę cukrową, która była wykorzystywana do refundacji eksportu.
Mechanizmy regulacji rynku cukru po wejściu Polski do UE
Od momentu akcesji zaczęły obowiązywać rozporządzenia Komisji i Rady regulujące rynek cukru na terenie Wspólnoty. Są to cztery podstawowe akty prawne:
Rozporządzenie Rady 2001R1260 – o wspólnej organizacji rynku cukru;
Rozporządzenie Komisji 2001R1265 – o zasadach refundacji produkcyjnych w przemyśle chemicznym;
Rozporządzenie Komisji 2001R1262 – o zasadach zakupu i sprzedaży cukru przez agencje interwencyjne;
Rozporządzenie Komisji 2002R314 – o zasadach stosowania systemów kwot.
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI z dnia 20 maja 2004 w sprawie wzorów oraz terminów składania sprawozdań dotyczących produkcji, przechowywania, obrotu cukrem oraz izoglukozą, wielkości produkcji oraz obszarów uprawy buraków cukrowych (Dz.U. z 2004r., nr 117 poz.1225).
Celem tych regulacji jest zapewnienie rozwoju branży cukrowniczej z gwarancją poziomu dochodów plantatorów buraka i producentów cukru. Wraz z cukrem buraczanym regulowany jest także rynek substytutów cukru :
– izoglukozy – produkowanej ze skrobi
– syropu inulinowego – produkowanego z cykorii
Rok gospodarczy rozpoczyna się 1 lipca i kończy 30 czerwca roku następnego. Produkcja cukru podzielona jest na kwoty, przydzielane państwom członkowskim na 5 lat.
Kwota A – przeznaczona na rynek wewnętrzny. Limit w roku gospodarczym 2004/2005 wynosi dla Polski 1 580 000 ton cukru (izoglukoza A – 24911 ton).
Kwota B – dodatkowy limit rezerwowy na rynek wewnętrzny. W roku 2004/2005 wyniesie 91 926 ton cukru (izoglukoza B – 1870 ton)
Kwota C – nielimitowana, nie może być wprowadzona na rynek Unii, musi być wywieziona w formie nieprzetworzonej (np. płynnej, cukru surowego).
Na terenie Polski kwoty są rozdzielane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Ustalone na lata 2001/2002 do 2005/2006 ceny interwencyjnego skupu wynoszą:
– cukru białego standard 63.19 EUR/100 kg
– cukru surowego standard 52,37 EUR/100 kg
Podobnie ustanowione zostały dla plantatorów buraka :
– cena podstawowa na 47,67 EUR/t
– cena minimalna dla buraków w ramach kwoty A 46,72 EUR/t (98% ceny podstawowej) po kursie 4,7 zł/EUR około 224 zł/tonę
– cena minimalna dla buraków w ramach kwoty B 32,42 EUR/t (68% ceny podstawowej) po kursie 4,7 zł/EUR około 152 zł/tonę
Rozliczenia dokonywane są dla buraków o zawartości cukru 16%.
Wewnątrz Unii obrót cukrem nie podlega kontroli – zgodnie z zasadą swobody wymiany towarów. Przy eksporcie/imporcie poza obszar celny UE obowiązują licencje handlowe. Każda partia cukru i jego zamienników przeznaczona do importu/eksportu jest zabezpieczona kaucjami. W eksporcie cukru i wyrobów zawierających cukier można otrzymać refundację . Refundacje są przyznawane, gdy na rynku wewnętrznym pojawia się nadmiar cukru, powodując problemy ze zbytem. W przypadku niedoboru na rynku wewnętrznym Komisja może obłożyć eksport opłatami wywozowymi.
Aby pokryć wydatki związane z regulacją rynku, lokalna agencja interwencyjna – w Polsce ARR – pobiera od producentów cukru opłaty produkcyjne (2% ceny interwencyjnej).
Obok refundacji eksportowych ARR dopłaca do cukru wykorzystywanego w przemyśle chemicznym. W przypadku wystąpienia nadwyżek na rynku wewnętrznym ARR dokona zakupu interwencyjnego cukru od producentów lub jednostek handlowych. Wypłacana w takim przypadku jest cena interwencyjna, cukier pozostaje w autoryzowanych przez ARR i kontrolowanych magazynach, stanowi własność UE. Przedsiębiorcy składają wnioski o zakup interwencyjny wraz z kaucją (wynoszącą 5% wartości cukru). Sprzedaż tak zakupionego cukru może nastąpić na rynek wewnętrzny lub na eksport. Cukier może zostać również przekazany nieodpłatnie organizacjom pożytku społecznego.
*) Konsultacje i porady prawne – Kancelaria Rykowski.